Genel Bilgiler

Gümrük ve Tüketim Yasası, genel olarak prosedürler, değerleme ve tercihsiz menşe kuralları dahil olmak üzere gümrükle ilgili konuları düzenlemekte olup Zambiya Gelir İdaresi (Zambia Revenue Authority ZRA)’ya bağlı Gümrük ve Vergi Dairesi, gümrük idaresinden sorumlu yetkili mercidir. Zambiya'ya mal ithal etmek isteyen bir ithalatçı, ZRA’dan vergi mükellefi kimlik numarası (TPIN) için kayıt yaptırmalıdır. Gümrük Beyannamesi Formu'ndaki (SAD) TPIN bölümünün doldurulması zorunlu hale getirilmiştir. 

 Ticaretle ilgili tüm gümrük işlemleri gümrük müşavirliği olarak bilinen lisanslı acenteler tarafından yapılmakta olup gümrük müşavirleri, vergi mükellefi olarak tescil edilmiş, gümrük sertifikasına ve deneyimine sahip ve gümrük idareleri tarafından lisanslanan şirketlerdir.  Gümrükleme komisyon oranları piyasa koşullarında belirlenmektedir.

2009 yılında Zambiya Devleti tarafından kullanıma sunulan web tabanlı Gümrük Verileri Otomatik Sistemiyle (ASYCUDA) birlikte, ithalat ve ihracatla ilgili tüm belgeler tek bir yerde toplanarak gümrük işlemlerinin hızlandırılması hedeflenmiş olup gümrük beyannamelerinin çevrimiçi olarak sisteme yüklenmesiyle birlikte gümrükleme süreleri oldukça azaltılmıştır.

Sisteme yüklenecek belgeler arasında

1. Tedarikçinin Ticari Faturası
2. Deniz ve kara kargo için Konşimento
3. Navlun faturası
4. Menşe şahadetnamesi
5. Düzenlenmiş mallar için İthalat/İhracat İzni veya Lisansı
6. Banka Ekstreleri ve ilgili belgeler
7. Satış Sözleşmeleri
8. Paketleme Listesi Beyanları

yer almaktadır.

ASYCUDA kapsamında, yeşil (muayenesiz malın serbest bırakılması), sarı (ilave belge doğrulamasından sonra malın serbest bırakılması), kırmızı (fizik muayeneden sonra malın serbest bırakılması) ve mavi (denetim sonrası kontrol) olmak üzere dört gümrükleme kanalı vardır.

Karantina İşlemleri:

Zambiya’da karantina uygulamalarına ilişkin süreçler “The Plant Pests And Dıseases Act ” de düzenlenmiştir. Kanun, bitkileri etkileyen hastalıkların yayılmasını önlemek için tedbirleri içermekle birlikte genel anlamda yumrular, soğanlar, mısırlar, kökler, çelikler, aşılar, tohumlar ve meyveler;  ile bitkinin, kendisinden koparılmış olsun veya olmasın herhangi bir kısmı işlenmemiş bitkileri kapsamaktadır. Bakanlık duruma göre bir müfettiş atamakta ve müfettiş gerekli incelemeleri yürütür. Ürünlerin imha kararı alınması durumunda ithalatçı kararın alınmasından itibaren 7 gün içinde itiraz edebilir. Zambiya’ya Güney Afrika Bölgesi dışından ithal edilen ürünlere ilişkin özel düzenleme anılan Kanun 7. Bölümünde yer almakta olup aşağıda özetlenmiştir.

Etiketleme:

Zambiya’da ürünlerin etiketlenmesine ilişkin düzenlemeler ve denetimler Zambiya Zorunlu Standartlar Ajansı tarafından gerçekleştirilmektedir.

Tüm etiketlemelerin ulusal resmi dili olan İngilizce kullanılarak yapılmasını ve aynı şekilde etiketlemeyle ilgili ulusal standart olan ZS 033'ün kullanılmasını gerektirmektedir.

Etiketin içeriğinde ürünün adı; içerik listesi; net içerik ve süzülmüş ağırlık; üreticinin adı ve adresi; menşe ülkesi; parti tanımlama sistemi; son kullanma tarihi; işaretleme ve depolama talimatları ve kullanım talimatlarının yer alması zorunludur.

İlaç ürünlerinin üzerinde ayrıca içerik, önerilen dozaj, raf ömrü ve uyarı notlarının ayrıntılı olarak açıklandığı İngilizce etiketler bulunmalıdır.

Yine tekstil ürünlerinde marka, üreticinin adı ve ithalatçının bilgileri ile ürüne ilişkin detaylı bilgilerin belirtilmesi gerekmektedir.

İthal gıda ürünlerde yukarıda bahsedilen hususlara yer verilmez ise Zambiya Zorunlu Standartlar Ajansı  (ZCSA) tazminat ödemeden ürünleri müsadere ve imha etme yetkisine sahiptir.

Bitki Sağlığı Önlemleri:

Gıda güvenliği ile hayvan ve bitki sağlığı standartlarını düzenleyen temel kurallar, Dünya Ticaret Örgütü'nün (DTÖ) Sağlık ve Bitki Sağlığı Önlemlerinin Uygulanmasına İlişkin Anlaşma (SPS Anlaşması) kapsamında belirlenmiş ve Bitki Sağlığı sertifikaları   (Phytosanitary Certificate) talep edilmektedir. Bitki sağlığı önlemleri ile ilgili ana birim Bitki Karantinası ve Bitki Sağlığı Servisi (Department Of Plant Quarantıne And Phytosanıtary Servıce -PQPS)’dir.  Bitki Karantinası ve Bitki Sağlığı Servisi (PQPS), Tarım Bakanlığı'nda bitki zararlılarının ülkeye girişini ve yayılmasını önlemeyi ve bitkilerin ve bitki ürünlerinin hem yerel hem de uluslararası alanda güvenli hareketini kolaylaştırmayı amaçlayan düzenleyici hizmetler sağlama temel yetkisine sahip yeni bir birimdir. Zambiya, Uluslararası Bitki Koruma Sözleşmesi'ne (IPPC) taraf olan bir ülke olup buna göre Ulusal Bitki Koruma Örgütü'ne (NPPO) sahip olma yükümlülüğü vardır. Departman Bitki Zararlıları ve Hastalıkları Yasası 233. Maddesi kapsamından işlem, düzenleme ve denetimlerini gerçekleştirir. Ayrıca, Zararlı Otlar Yasası 231. Madde, Kahve Yasası  228. Madde, Pamuk Yasası 227. Maddeler kapsamında da görevini icra eder.

Bitki sağlığı sertifikası doğrulama işlemi sertifikayı veren mercii ile iletişime geçmek ya da sertifika üzerindeki QR kodun doğrulanması gerekmektedir.

Helal Belgelendirme:

2023 yılı itibariyle Zambiya nüfusu 19,6 milyon olup yaklaşık toplam nüfusun %2,5-3’ünü Müslüman nüfus oluşturmaktadır. Bu sebeple ülkede dağıtılan, tüketilen ve kullanılan ürünlerin helal olmasına önem veren anlamlı sayıda bir kitle vardır. Zambiya’da helal belgelendirme süreçlerini Zambian Halaal Certifiers[1] kurumu yürütmektedir. Ancak Zambiya’da birçok danışmanlık şirketi de belgelendirme süreçlerini takip etmek amaçlı faaliyet yürütmektedir. Helal belgelendirme alan şirketlere “ZAMHA- ZAMBIAN HALAAL CERTIFIERS” etiketi verilmekte ve bu şekilde o şirketin helal ürünler satıp satmadığı anlaşılmaktadır.